Open einde spel, Open ended play

  • Geplaatst op
  • Door Renée Haenen & foto's door Tessa Hop
  • 0
Open einde spel, Open ended play

Bladeren zweven, nevels weven.

Takken ruisen, stormen bruisen.

Regen klettert, regen spettert.

Kachels branden, warme handen.

Kaarsen schijnen, poppedijnen.

Zie de bomen, herfst is gekomen.

 

Het wordt kouder buiten, regen wisselt zich af met zonneschijn. Herfst is in het land, alle kleuren schikken zich prachtig. Het kleurenpallet van de herfst is een waar festijn. De herfst vraagt om los te laten, de herfst legt al haar bonte kleuren af. Thuis merk in de verandering in spel zodra de eerste hazelnoten vallen, de kastanjes uit hun schil poppen en de bladeren door de lucht dwarrelen. Haal de herfst naar binnen; noten, kastanjes, bladeren, mos, takken, allemaal onderdelen om het spelen te verrijken. Want de beste ideeën en de grootste verdieping komt meestal niet omhoog wanneer een spel wordt gegeven en geregisseerd, maar wanneer er vrij en onafhankelijk kan worden gespeeld (en hiermee ontwikkelt).

VRIJ SPELEN EN ONTDEKKEN

Rudolf Steiner kijkt op een totale manier naar het kind (lichaam, geest en ziel) en dat vraagt om speelgoed dat zintuigprikkelend is. En het hoofd, hart en handen aanspreekt. Speelgoed dat de fantasie en het vrije spel van het kind aanspreekt. Materialen uit de natuur, ronde vormen en ingetogen kleuren. Open einde spel (spelen zonder standaard waarden) is belangrijk voor de ontwikkeling. Bij open einde spel is er geen einddoel, geen goed of fout. Dit in tegenstelling tot made for purpose speelgoed, zoals bijvoorbeeld een puzzle. Door de speelomgeving te vullen met natuurlijke materialen wordt de verbeelding, het uiteenlopend denken en creatief en actief leren gestimuleerd. Denk bijvoorbeeld aan houten blokken die dienen als hondenvoer, een muur, de boerderij en ski's. 

seizoenstafel herfst ziloen tessa hop open einde spel by ziloen tessa hop  

Spelen met losse onderdelen zorgt voor verbinden, inleven en natuurlijke manipulatie (het spel op de meest rare momenten omgooien) in het spel. Het gaat om veelzijdige materialen die in verbeelding alles kunnen zijn. Echt spel ontstaan vanuit het kind zelf. Het heeft (ziele)beleving, spanningen die zich oplossen, zoeken en vinden, angst en vreugde, vraag en antwoord, eenzaamheid en samenzijn. Wanneer ik nu over de rol van het spel in het kinderleven iets bijzonders wil zeggen, komt toch onwillekeurig de gedachte in me op, dat kinderleven en spel in wezen niet te scheiden zijn. Het spel is geen onderdeel van het leven van een jong kind, het leven is spel.

Dennenappels kunnen veel dingen zijn: ze zijn geschikt als winkelartikelen in de winkel, als bomen tijdens een tafelspel of gewoon als decoratieve objecten op de vensterbank. Hetzelfde geldt voor stenen, bladeren, wollen draden, doeken, noten of takken. De natuur biedt een bijna oneindige verscheidenheid aan potentieel spelmateriaal dat de zintuigen stimuleert door zijn vorm, geur en textuur. Een gedroogd herfstblad knettert niet alleen in je handen, het ruikt ook naar aarde en bladeren. Een steen is koud en kan een ruw of glad oppervlak hebben. Hierin komt ook het principe van Steiner terug, speelgoed moet zo origineel mogelijk zijn. De verscheidenheid en individualiteit van vormen dient het spel omdat kinderen van nature nog geen beperkingen zien. Het leuke is dat er ook steeds meer speelgoedmerken met deze visie het speelgoed vormgeven. Grapat maakt bijvoorbeeld losse elementen van hout, zoals paddenstoelen, bijenkoorfjes, poppetjes, druppels, vlammen enzovoorts. Maar ook de regenbogen van Grimms zijn een voorbeeld waar eindeloos mee gevarieerd wordt in het spel.  

 open ended play grimms regenboog

Inmiddels zijn veel opvoeders en psychologen het erover eens dat vrij spel niet alleen bevorderlijk is voor de ontwikkeling van kinderen, maar essentieel is. Het uiteindelijke product hoeft niets te betekenen en zeker niet intellectueel begrepen te worden. Het spelen/produceren zelf is voor het kind de primaire behoefte. In de ogen van een volwassene kan het zinloos lijken dat het kind meerdere keren achter elkaar een mand met bouwstenen of houten beesten uitgiet, uren in de garage doorbrengt terwijl hij met een oude deken en de tuinkussens speelt, of modder gebruikt om op papier te schilderen. Het kind leert echter veel over zichzelf en zijn eigen lichaam (wat ervaar ik als fijn en wat als onprettig), over zijn eigen vaardigheden (wat vind ik leuk en wat vind ik lastig), over de dingen die hem omringen. Het leert ook te ontspannen, problemen op te lossen en frustratie of agressie te verminderen. In ons tijdperk van efficiëntie en optimisme is het soms lastig (los)laten voor ouders als opvoeders. Vooral als het niet in de natuur plaatsvindt, maar in huis of op school. De ruimtes moeten immers achteraf worden opgeruimd, maar de inspanning (of tolerantie) is de moeite waard en vele malen effectiever dan veel educatieve spellen. Omdat de kinderen in veel opzichten sterker zijn in het vrije spel en hierdoor goed voorbereid zijn op de lange termijn voor toekomstige uitdagingen. En dat is precies wat we allemaal willen voor onze kinderen.

Thuis blijf ik genieten van het kijken naar het spel dat ontstaat als ze spelen met de houten (regen)bogen, stenen en kastanjes. Die het ene moment borrelen in de soep en vervolgens rollen als knikkers van de houten bogen. Het spel verandert binnen vijf minuten van een druk café naar een speeltuin. Ook de houten figuren in huis beleven de mooiste avonturen: hoe de egel op de kameel rijdt, hoe de kikker een koning wordt en hoe de krokodil naast de boerin slaapt. Spel dat alle gemoedstoestanden volgt, zonder tegenspraak, uit puurheid ontstaan. Het is interessant om te kunnen kijken naar het spel, waaruit al deze personages, vaak op een totaal onorthodoxe manier (voor volwassenen), zo gemakkelijk groeien. Je zou kunnen zeggen: ze groeien, omdat er geen volwassenen bij zitten. Goed speelgoed is speelgoed dat “groeit” en draagt bij aan de (ziels)ontwikkeling van een kind. 

Je zou kunnen stellen dat fijn speelgoed niet nagebootst of beschrijvend moet zijn. Speelgoed dat naar de meest eenvoudige formule kan worden teruggebracht, laat het meest aan de verbeelding over.

BRONNEN

De Haes, D.U. (1985). Van peuter tot kleuter (4e druk). Zeist: Uitgeverij Christofoor

Eijgenraam, L. (2016). De vrijekleuterklas (1e druk). Zeist: Uitgeverij Christofoor

Eijgenraam, L. (2017). Spel, spelen, speelgoed (1e druk). Zeist: Uitgeverij Christofoor

Vrije Opvoedkunst jaargang 34, nr 4, juli 1971

Reacties

Wees de eerste om te reageren...

Laat een reactie achter
* Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd.